Polskie pieśni wielkanocne

Wielkanoc, która przez trzy wieki była jedynym świętem chrześcijaństwa, także dzisiaj pozostaje w centrum roku liturgicznego, jest najważniejszym wydarzeniem dla wierzących. Nie wiadomo dokładnie, w jakich okolicznościach kształtowały się zwyczaje liturgiczne i obyczaje religijne tak zwanego „czasu wielkanocnego” rozumianego jako okres od Wielkanocy aż do Zesłania Ducha Świętego. Można przypuszczać, że od strony muzycznej początki pieśni związanych ze Zmartwychwstaniem należy wiązać z upowszechnieniem w Kościele aklamacji „alleluja”, która stała się z czasem niemal synonimem Wielkanocy.

Dla rozwoju pieśni wielkanocnych w języku polskim decydujące znaczenie miało pojawienie się w liturgii Kościoła rzymskiego tak zwanych tropów, czyli drobnych wstawek, uzupełniających teksty liturgiczne. Uzupełnieniami tymi przeplatano strofy lub wersy liturgicznej antyfony, hymnu bądź sekwencji. W ten sposób tropy stały się stopniowo pieśniami towarzyszącymi i uzupełniającymi liturgiczne teksty łacińskie. Jak podawał rękopis zatytułowany Stella chori Plocensis, pochodzący z lat 1360-1370 (dziś zaginiony), najstarsze tropy wielkanocne śpiewane były przez lud podczas procesji rezurekcyjnej na przemian z intonowanymi przez duchownych sekwencjami łacińskimi lub hymnami.

Prezentowane na niniejszej płycie utwory to niewielka część staropolskiego repertuaru, który można odnaleźć w źródłach. Wykonawcom posłużył za inspirację dwutomowy zbiór pt. Polskie pieśni wielkanocne pod redakcją Juliusza Nowaka-Dłużewskiego wydany przez „Pax” w 2001 roku.

Na szczególną uwagę zasługują trzy tropy rezurekcyjne: Nas dla wstał z martwych Syn Boży, Przez twe święte Zmartwychwstanie i Chrystus zmartwychwstał jest. Pierwszy z nich, nazywany pieśnią wielkanocną z Bogurodzicy, przypomina średniowieczny wykład na temat Chrystusa, który przez swą mękę zwyciężył szatana i zapewnił ludziom niebo. Drugi, niezwykle popularny, powstał najprawdopodobniej w XV wieku w języku polskim, gdyż nie odnaleziono dotąd ani łacińskich, ani czeskich, ani niemieckich jego wzorów. Na płycie prezentowana jest najstarsza zachowana wersja tej pieśni. Wreszcie trzeci trop rezurekcyjny, Chrystus zmartwychwstał jest, zapisany w zaginionym Graduale płockim (1365) dowodzi, że pieśń musiała być znana i popularna już w XIV wieku. Wielokrotnie wymieniana w rękopisach i drukach polskich doczekała się wielu opracowań. Na płycie została utrwalona wersja zaczerpnięta z Kancjonału staniąteckiego z 1586 roku.

Missa Paschalis

Jest to jeden z pierwszych utworów czołowego polskiego kompozytora okresu baroku, Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego, jednocześnie uważany za jego najwybitniejsze dzieło mszalne. Kompozycja poświęcona Tajemnicy Paschalnej w sposób unikalny łączy ze sobą tradycyjne polskie pieśni wielkanocne. Skomponowana została około roku 1700 dla królewskiej kapeli katedralnej na Wawelu. Charakteryzuje ją kunsztowna technika i dostojne brzmienie. Missa Paschalis, choć skomponowana w baroku, wyróżnia się również archaizującymi elementami stylu późnego renesansu, takimi jak niezwykle gęsta polifonia imitacyjna czy użycie cantus firmus. W Kyrie pojawia się wierne odtworzenie melodii chorału gregoriańskiego z I Mszy Wielkanocnej. W interpretacji zespołu Mirabilia Musica przed każdym z fragmentów tej części zacytowana jest melodia chorałowa w wersji użytej przez kompozytora.