Śpiewnik Niepojęta Trójco

Pierwszy tom śpiewnika (w obecnej postaci – wydanie drugie poprawione i uzupełnione) zawiera 343 utwory, na które składają się kompozycje współczesne, dawne – renesansowe, średniowieczne, tradycyjne – często we współczesnych opracowaniach, ludowe – zarówno polskie jak i z innych kultur – oraz chorał gregoriański. Ponad 100 kompozycji nie było dotychczas publikowanych nakładem naszej Fundacji, pozostałe pochodzą z poprzednich wydań śpiewnika.

Gros śpiewów zawartych w śpiewniku zakorzeniło się już w zwyczaju wykonawczym duszpasterstw (w szczególności akademickich) w całej Polsce. Część śpiewów ujętych w niniejszym wydaniu śpiewnika jest całkowicie nowa, powstały w ostatnich kilku latach. Inne w tym samym czasie zostały dopiero odkryte. Dlatego niniejsze wydanie różni się znacząco od wydania z 1998 roku. W trakcie prac nad wznowieniem śpiewnika stało się dla nas oczywiste, że konieczne jest wprowadzenie zmian. Wiele utworów wyszło już bowiem z użycia, niektóre okazały się nieprzydatne, a w konsekwencji zostały zapomniane lub odrzucone przez muzyków liturgicznych. Dodatkowo, niektóre z publikowanych wcześniej śpiewów budziły kontrowersje i nieporozumienia. Ponadto wprowadziliśmy do śpiewnika szereg śpiewów chorałowych, zarówno łacińskich, jak i zaadaptowanych do języka polskiego.

Zbiór pieśni, który zawarliśmy w niniejszym wydaniu śpiewnika, jest w pierwszym rzędzie naszym podziękowaniem Bogu za to, że możemy uczestniczyć w dziele odnowy śpiewu liturgicznego, a tym samym i Kościoła. Wydając śpiewnik, składamy również podziękowania wszystkim osobom, w których Pan ma upodobanie, za wszelki ich wysiłek i zaangażowanie, które podjęli i którego uczynili nas depozytariuszami. Wiele z tych osób znamy i możemy szczycić się ich przyjaźnią, inne pozostają w cieniu swoich dzieł, które często trafiły w nasze ręce przez szereg pośredników. Od wydania studyjnego śpiewnik Niepojęta Trójco był dziełem wspólnoty, takim pozostaje i dziś. Niech więc służy wspólnocie, ponieważ dla jej budowania powstał.

Kompozycje zawarte w śpiewniku zostały posegregowane w kolejnych działach:

• części stałe mszy
• psalmy responsoryjne
• aklamacje przed Ewangelią
• modlitwy wiernych
• pieśni liturgiczne w podziale na odpowiednie okresy roku liturgicznego: adwent, okres Narodzenia Pańskiego, okres zwykły, Wielki Post, okres wielkanocny
• pieśni eucharystyczne
• pieśni maryjne
• pieśni na różne okazje: ku czci Trójcy Św., Serca Pana Jezusa, Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata, poświęcenie kościoła, na dni wspomnień Świętych Pańskich
• pieśni pogrzebowe
• ostinata
• dodatek: zbiór modlitw i litanii, dwa akatysty ku czci Bogarodzicy, melodie czytań mszalnych, melodie Liturgii Godzin itp.

Każdy utwór został pieczołowicie opisany pod względem autorstwa, pochodzenia, opracowania i uwag wykonawczych (gdy było to konieczne). Oprócz spisu rzeczowego publikacja zawiera spis alfabetyczny utworów oraz indeks fragmentów biblijnych wykorzystanych w śpiewach. W śpiewniku dostosowano zapis nutowy do charakteru śpiewów. Skład, dobór papieru i ilustracji wykorzystanych w śpiewniku sprawia, że publikacja charakteryzuje się szlachetnością i elegancją.

Alfabetyczny spis treści I tomu śpiewnika „Niepojęta Trójco”
Rzeczowy spis treści I tomu śpiewnika „Niepojęta Trójco”
Wstępy do I tomu śpiewnika „Niepojęta Trójco”

© Copyright 2014 by Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny
© Copyright by Editions de L’Abbaye de Sylvanès, 12360 Camarès (France) & Ateliers et Presses de Taizé, Communauté de Taizé, 71250 Taizé (France) & Musica Iagellonica

Projekt okładki i przygotowanie rycin: Michał Dudek, polskainspiruje.pl
Redakcja: Mateusz Solarz
Korektorzy: Magdalena Rychlak, Mateusz Czarnecki, Grzegorz Doniec OP
Skład chorału gregoriańskiego: Robert Pożarski
ISBN 978-83-939034-1-2

I tom śpiewnika „Niepojęta Trójco” jest dostępny w stałej sprzedaży w naszym sklepie internetowym.

Drugi tom śpiewnika „Niepojęta Trójco” zawiera 330 utworów. Analogicznie do pierwszego tomu są to kompozycje współczesne autorstwa Pawła Bębenka, Dawida Kusza, Piotra Pałki i innych kompozytorów, a także wczesna polifonia, chorał gregoriański i pieśni tradycyjne.

Wspólna celebracja, wzbogacona pieśniami z pierwszego tomu, skłoniła wielu młodych artystów do komponowania utworów liturgicznych. Tworzyli oni zarówno kompozycje w oparciu o teksty modlitw, jak i wielogłosowe opracowania melodii tradycyjnych.

Równolegle wspólnie odkrywaliśmy piękno jednogłosowych pieśni tradycyjnych, wykonywanych od lat przez wspólnoty, z których wyrastamy. Dodatkowo wciąż zdumiewa nas przeogromne bogactwo chorału gregoriańskiego, który pozostaje pierwszym i własnym śpiewem Kościoła, a z biegiem lat dzięki coraz szerszej praktyce, staje się również naszą pieśnią. Dlatego w tym tomie śpiewnika, pomimo obawy przed eklektyzmem, postanowiliśmy zamieścić kompozycje współczesne i zrównoważyć ich repertuar utworami tradycyjnymi, gregoriańskimi oraz polifonią dawnych wieków. Jesteśmy przekonani, że bez nich twórczość muzyki liturgicznej zostałaby pozbawiona swoich życiodajnych korzeni. Tak więc w tym tomie znajdziecie pieśni, które towarzyszą nam podczas celebrowania liturgii Mszy świętej i wszelkich nabożeństw, takich jak misteria wielkopostne, czuwania modlitewne, Droga krzyżowa czy Różaniec.

Kompozycje zawarte w śpiewniku zostały posegregowane w kolejnych działach:

• części stałe mszy
• psalmy responsoryjne
• sekwencje
• aklamacje przed Ewangelią
• modlitwy wiernych
• hymny
• antyfony i responsoria
• pieśni liturgiczne w podziale na odpowiednie okresy roku liturgicznego: adwent, okres Narodzenia Pańskiego, okres zwykły, Wielki Post, okres wielkanocny
• pieśni eucharystyczne
• pieśni maryjne
• ostinata
• dodatek: zbiór modlitw i litanii, akatyst ku czci Ducha Świętego, koronka do Miłosierdzia Bożego itp.

W śpiewniku znajdują się ponadto Pasja wg św. Jana i Exsultet w wersji gregoriańskiej zaadaptowanej do języka polskiego.

Każdy utwór został pieczołowicie opisany pod względem autorstwa, pochodzenia, opracowania i uwag wykonawczych (gdy było to konieczne). Oprócz spisu rzeczowego publikacja zawiera spis alfabetyczny utworów. W śpiewniku dostosowano zapis nutowy do charakteru śpiewów. Skład i ilustracje wykorzystane w śpiewniku sprawiają, że publikacja charakteryzuje się szlachetnością i elegancją.

Spis treści II tomu śpiewnika „Niepojęta Trójco”
Errata do II tomu śpiewnika „Niepojęta Trójco”

© Copyright 2010 by Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny
© Copyright by Editions de L’Abbaye de Sylvanès, 12360 Camarès (France) & Ateliers et Presses de Taizé, Communauté de Taizé, 71250 Taizé (France) & Musica Iagellonica

Projekt okładki: Joanna Jarco
Opracowanie rycin: Barbara Bodziony
Opracowanie ornamentów: Joanna Maryon
Redakcja muzyczna: Monika Mączyńska, Mateusz Solarz
Korektorzy: Kazimierz Dąbrowski, Ewa Kieres, Dominika Krupińska
Skład i redakcja techniczna: Studio Orfeo, Kraków
Skład chorału gregoriańskiego: Robert Pożarski

ISBN 978-83-924447-3-2

II tom śpiewnika „Niepojęta Trójco” jest dostępny w stałej sprzedaży w naszym sklepie internetowym.

Opis okładki śpiewnika

Sztuka chrześcijańska podobnie jak teologia od początku napotykała na trudności w wyrażeniu Objawienia o Trójcy Świętej, chociaż pragnienie mówienia o tej niewypowiedzianej tajemnicy w języku sztuki rodziło się już w czasach pierwszych chrześcijan.

Stosunkowo wcześnie pojawił się w sztuce temat „Zjawienia się trzech aniołów Abrahamowi” (inaczej: „Gościnność Abrahama”). Znajdujemy ten motyw w malarstwie katakumbowym, na przykład Via Latina (IV w.), a także na wczesnych mozaikach, na przykład w kościele Santa Maria Maggiore w Rzymie (V w.) i w kościele San Vitale w Rawennie (VI w.). Już na tych zabytkach ikonograficzny schemat ma w pełni przemyślany, dogmatyczny charakter. Jednak nie wszyscy teolodzy wczesnego Kościoła widzieli w tej opowieści objawienie się Boga w Trzech Osobach. Dopiero z czasem temat ten stał się podstawą przedstawiania obrazu Trójcy w malarstwie, co możemy zaobserwować chociażby na przykładzie najsłynniejszego tego typu przedstawienia Trójcy, autorstwa A. Rublowa.

W okresie ikonoklazmu wielu teologów wyrażało wątpliwości co do możliwości przedstawienia Trójcy ludzkimi środkami. Aby nie podsycać sporów na ten temat w okresie tym starano się unikać przedstawień figuratywnych, zastępując je symbolicznymi. Najbardziej znaną z takich kompozycji jest „Tron Przygotowany” (gr. etoimasia) z kościoła Zaśnięcia w Nicei (VII w.) Przedstawiony jest w niej Tron oznaczający w tym wypadku królestwo Boga Ojca. Postawiona jest na nim księga – symbol Słowa Bożego, Drugiej Osoby Trójcy Świętej, Boga Syna. Na księgę zstępuje gołąb – symbol Ducha Świętego, Trzeciej Hipostazy¹.

Jednym z unikatowych przedstawień Trójcy Świętej, a jednocześnie nawiązujących do przedstawień symbolicznych z okresu ikonoklazmu jest obraz autorstwa Alberegno Jacobello, znajdujący się w Gallerie dell’Accademia w Wenecji. Pierwotnie dzieło to znajdowało się w kościele Jana Ewangelisty w Trocello, i było częścią składową poliptyku przedstawiającego sceny z Apokalipsy wg św. Jana. Jest to tempera na desce o wymiarach 95 x 61 cm. Wykonana została najprawdopodobniej między 1360 a 1390 rokiem (ponieważ na rok 1397 datuje się śmierć jego autora).

Obraz A. Jacobello w sposób bardzo wierny odtwarza pierwsze wersy wizji proroczych Apokalipsy Św. Jana. Centralnym punktem obrazu jest mandorla, w środku której znajduje się Zasiadający na tronie, Żyjący na wieki wieków Bóg Ojciec.

Doznałem natychmiast zachwycenia: A oto w Niebie stał tron, I na tronie [ktoś] zasiadał. A zasiadający był podobny z wyglądu do jaspisu i do krwawnika. (…) Dookoła tronu – dwadzieścia cztery trony. A na tronach dwudziestu czterech siedzących Starców.

Na kolanach Boga Ojca znajduje się Baranek trzymający księgę z siedmioma pieczęciami. Niewątpliwie Baranek jest przedstawieniem Syna Bożego, który jako jedyny jest godny trzymać i otworzyć księgę przeznaczeń:

I ujrzałem między tronem z czterema istotami żyjącymi. A kręgiem Starców Stojącego Baranka, jakby zabitego. A miał siedem rogów i siedmioro oczu, Którymi jest siedem Duchów Boga, Wysłanych na cała ziemię, On poszedł i z prawicy Zasiadającego na tronie wziął księgę.

Zwyczajowo Duch Święty przedstawiany jest w symbolu gołębicy, tutaj takie przedstawienie nie występuje, mimo iż pojawia się także w przestawieniach symbolicznych. Przyczyną takiego ujęcia tematu jest fakt, iż w Apokalipsie Duch Święty także nie występuje pod postacią gołębicy, obecny jest pod innymi symbolami. W zacytowanym wcześniej fragmencie Chrystus jest przedstawiony jako Baranek paschalny, posiadający Boskie przymioty: pełnię władzy (rogi) i pełnię wiedzy (oczy), wysyła Ducha Świętego.

Łaska wam i pokój Od Tego Który jest, i Który był, i Który przychodzi, I od siedmiu Duchów, które są przed Jego tronem.

Siedem Duchów oznacza siedmiorakiego w darach Ducha Świętego.

A z tronu wychodzą błyskawice, i głosy, i gromy. I płonie przed tronem siedem lamp ognistych, które są siedmiu Duchami Boga.

Symbolem Ducha Świętego jest w tym fragmencie siedem lamp ognistych, wzorowanych na świeczniku Przybytku.

Joanna Maryon-Golonka

¹ Por. I. Jazykowa Świat ikony, Warszawa 1998, s. 88-89.

Śpiewnik został podzielony na części tematyczne odpowiadające bądź to okresom liturgicznym (Adwent, okres Narodzenia Pańskiego, okres zwykły, Wielki Post, okres wielkanocny), bądź przeznaczeniu pieśni (pieśni eucharystyczne i maryjne), czy wreszcie ich formie (ostinata). Całość kończą dodatki (akatyst, litanie, modlitwy).

Zamieściliśmy dwa spisy treści: rzeczowy i alfabetyczny. Jeśli tytuł utworu nie jest tożsamy z jego incipitem, w spisie treści będzie on występował dwukrotnie z odnośnikiem do tej samej strony.

Staraliśmy się, aby pieśni były jak najdokładniej opisane, z podaniem autorstwa tekstu, jego ewentualnego tłumaczenia, pochodzenia melodii, wreszcie autora opracowania czy całej kompozycji.

W większości utworów zastosowaliśmy łuki ułatwiające wykonanie odcinków melizmatycznych, szczególnie pomocne w śpiewach wielozwrotkowych. Odstąpiliśmy od tej zasady przy kilku pieśniach dawnych, w których występuje różna ilość sylab w kolejnych zwrotkach. W takich przypadkach bowiem łukowanie utrudnia prawidłowe podłożenie tekstu.

Jednogłosowe pieśni tradycyjne zaczerpnięte są przede wszystkim ze śpiewników ks. Michała Marcina Mioduszewskiego, wydanego w roku 1838, i ks. Jana Siedleckiego. Jako wzór przyjęliśmy dziewiąte wydanie śpiewnika ks. Siedleckiego z 1920 roku, nieskażone jeszcze redaktorskimi „ułagodzeniami” i uwspółcześnieniami, obecnymi w późniejszych wydaniach.

Zachowując wierność źródłom, śpiewy prezentujemy w oryginalnych tonacjach, zachęcamy jednak do ich transponowania, aby umożliwić wykonanie wszystkim wiernym. Jednocześnie apelujemy o roztropność w ingerowaniu w lokalną tradycję. Jeśli we wspólnotach parafialnych funkcjonują pieśni w swych lokalnych wersjach, nie warto forsować „jedynie słusznych” wariantów, zaczerpniętych z jakiegokolwiek śpiewnika, gdyż może uderzyć to w miejscową tradycję śpiewaczą.

Wszystkie przekazy oraz zapisy nutowe są tylko próbą utrwalenia fenomenu pieśni, które funkcjonują w niezliczonych odmianach. Uszanujmy tę różnorodność, ciesząc się bogactwem tradycji.

Zawarte w śpiewniku pieśni są utworami o przeznaczeniu liturgicznym, co powinno być głównym kryterium doboru środków wykonawczych oraz priorytetem w określeniu ich brzmieniowego charakteru. Należy zadbać o to, by był to śpiew całej wspólnoty, a także, by utwory nie były wykonywane na wzór śpiewów estradowych, co zniszczyłoby właściwy cel i kształt liturgii.

Zwracamy się więc do Was z prośbą o liturgiczną roztropność. Wydaje się, że wszyscy wiemy, czym różni się muzyka liturgiczna od muzyki koncertowej. Niejednokrotnie jednak można odnieść wrażenie, że klarowność tego rozróżnienia ulega zatarciu. W liturgii jedynie dołączamy się do celebracji, którą Boży Syn sprawuje przed swoim Ojcem, dlatego rządzi się ona prawami świętymi i to ona winna dyktować treść, charakter, kształt i formę śpiewu. W wielu przypadkach warto więc zapomnieć o umieszczonych oznaczeniach tempa i dynamiki, a zamiast tego wsłuchać się w sens i Słowo kształtujące liturgię.

Małgorzata Gadomska
na podstawie wstępu do śpiewnika