Bazy­li­kę Mariac­ką zaczę­to wzno­sić pod koniec XIII w. na fun­da­men­tach wcze­śniej­sze­go kościo­ła romań­skie­go. Nowa świą­ty­nia zosta­ła kon­se­kro­wa­na ok. 1320 r. Przez kolej­ne stu­le­cia kościół był wie­lo­krot­nie prze­bu­do­wy­wa­ny, zmia­nom pod­le­ga­ły zarów­no bry­ła, jak i wnę­trze.

W dru­giej poło­wie XIV w. powsta­ło wydłu­żo­ne jed­no­na­wo­we pre­zbi­te­rium przy­kry­te skle­pie­niem gwiaź­dzi­stym. Świa­tło wpa­da do wnę­trze przez wyso­kie okna z witra­ża­mi. Śre­dnio­wiecz­ne witra­że zacho­wa­ły się tyl­ko w trzech oknach; pozo­sta­łe pocho­dzą z XIX w., a wyko­na­ne zosta­ły m.in. przez Sta­ni­sła­wa Wyspiań­skie­go i Józe­fa Mahof­fe­ra.

Po obu stro­nach pre­zbi­te­rium usta­wio­no w XVI w. nakry­te bal­da­chi­ma­mi stal­le, do któ­rych wiek póź­niej doda­no pła­sko­rzeź­bio­ne zaplec­ki ze sce­na­mi z życia Chry­stu­sa i Marii.

Lata 1477–1489 przy­nio­sły świą­ty­ni ołtarz głów­ny dłu­ta Wita Stwo­sza, uwa­ża­ny za arcy­dzie­ło rzeź­biar­skie póź­ne­go goty­ku. Pod koniec XIV stu­le­cia kościół przy­brał for­mę bazy­li­ki z nawą głów­ną wyż­szą od naw bocz­nych, a kor­pus przy­kry­to skle­pie­niem krzy­żo­wo-żebro­wym. Wie­ża pół­noc­na zosta­ła pod­wyż­szo­na i przy­sto­so­wa­na do peł­nie­nia funk­cji straż­ni­cy miej­skiej. W 1478 r. Maciej Heringk nakrył wie­żę cha­rak­te­ry­stycz­nym wie­lo­bocz­nym heł­mem, któ­ry w 1666 r. został ozdo­bio­ny zło­co­ną koro­ną maryj­ną.

XVIII w. przy­niósł decy­zję o wpro­wa­dze­niu do wnę­trza kościo­ła este­ty­ki baro­ko­wej. Pra­ca­mi kie­ro­wał Fran­ci­szek Pla­ci­di. To jego autor­stwa jest pro­wa­dzą­ca do kościo­ła baro­ko­wa kruch­ta wybu­do­wa­na w poło­wie XVIII w. Jej wie­lo­bocz­na for­ma archi­tek­to­nicz­na zwień­czo­na ażu­ro­wą wie­życz­ką naśla­du­je kapli­cę Gro­bu Pań­skie­go w Jero­zo­li­mie. Drew­nia­ne drzwi do kruch­ty zdo­bią rzeź­bio­ne gło­wy pro­ro­ków, apo­sto­łów i pol­skich świę­tych wyko­na­ne w 1929 r. przez Karo­la Huka­na.

W 1795 r. zli­kwi­do­wa­no przy­ko­ściel­ny cmen­tarz, a pozy­ska­ny w ten spo­sób teren od tej pory zna­ny jest jako Plac Mariac­ki. Część epi­ta­fiów z tere­nu cmen­ta­rza zosta­ła wmu­ro­wa­na w ścia­ny kościo­ła.

Pod kie­run­kiem Tade­usza Stry­jeń­skie­go prze­pro­wa­dzo­no u schył­ku XIX w. kom­plek­so­wą restau­ra­cję świą­ty­ni. Kościół Mariac­ki zyskał wte­dy m.in. nową deko­ra­cję malar­ską pro­jek­tu Jana Matej­ki, przy wyko­na­niu któ­rej pra­co­wa­li m.in. Sta­ni­sław Wyspiań­ski i Józef Mehof­fer. Skle­pie­nie imi­tu­je gwiaź­dzi­ste nie­bo, a ścia­ny pokry­te są malo­wi­dła­mi z moty­wa­mi orna­men­tal­ny­mi, heral­dycz­ny­mi, tek­sta­mi modlitw maryj­nych i posta­cia­mi anio­łów gra­ją­cych na instru­men­tach lub trzy­ma­ją­cych ban­de­ro­le z tek­stem Lita­nii Lore­tań­skiej.

Strona internetowa Parafii