Opactwo Benedyktynów w Tyńcu oraz Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny zorganizowały spotkania środowisk zajmujących się liturgią w Polsce z biskupami, reprezentującymi Komisję Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Konferencji Episkopatu Polski.
W Polsce wciąż możemy cieszyć się dużą liczbą osób, która swój związek z Kościołem przeżywa przez liturgię, a w szczególności niedzielną Mszę świętą. Nawet bez odwoływania się do badań socjologicznych, można słusznie założyć, że dla większości katolików w naszym krajów jest to nierzadko jedyny sposób przeżywania więzi z Kościołem. Niestety, podobnie można domniemywać, że dla wielu w dużej mierze opiera się on na nie do końca zrozumiałym obowiązku. Niewiele jest środowisk, w których uczestnictwo w Mszy jest traktowane jako przywilej i łaska. Często można usłyszeć zarzut, że liturgia jest nudna lub niejasna. Wiele osób przeżywa trudność w zaangażowaniu się w akcję liturgiczną. Prostodusznie i z oddaniem przychodzą na Mszę, by się pomodlić lub wysłuchać kazania. Nie zdają sobie sprawy z bogactw treści i znaczeń dostępnych w liturgii. Łatwo poddają się rozproszeniom i zniechęceniu. Trudno w tej sytuacji zakładać, że dla ogółu wiernych liturgia faktycznie jest źródłem mocy i szczytem działalności Kościoła.
Tymczasem doświadczenie niektórych Wspólnot zakonnych, głównie monastycznych (jak i środowisk z nimi związanych) pokazuje, że należycie, godnie i z zaangażowaniem sprawowana liturgia jest nie tylko mocnym świadectwem wiary i obecności Kościoła we współczesnym świecie, ale i potężnym narzędziem ewangelizacji. Jest to doświadczenie obecne w zsekularyzowanej Europie, z którego w obecnej sytuacji religijności w Polsce jak najbardziej należałoby skorzystać.
I tak się poniekąd dzieje. Cieszy fakt, że coraz więcej parafii, ośrodków duszpasterskich i grup odnowy życia chrześcijańskiego stara się uwypuklić rolę i znaczenie liturgii. W ostatnich latach powstało co najmniej kilkanaście ośrodków, w których szczególną uwagę przykłada się do celebrowania liturgii i życia duchowością opartą na jej bogactwie. Zasadniczo są to inicjatywy oddolne, osób świeckich rozumiejących liturgię i chcących ją propagować.
W praktyce wszakże natrafiają jednak one na problemy:
Wobec powyższego, można by zaproponować następujący wniosek: Kościół w Polsce potrzebuje duszpasterstwa liturgicznego, które można rozwinąć wyłącznie przez wzajemną współpracę obu Komisji i środowisk duszpasterskich, które już dziś próbują na różne sposoby ożywić duchowość liturgiczną. Dlatego zarysowująca się możliwość wspólnego spotkania zajmujących się liturgią Komisji Episkopatu i Konferencji Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce wraz z osobami zaangażowanymi w duszpasterstwo liturgiczne wydaje się niezwykłą szansą na otwarcie nowego etap pracy w dziedzinie, która nam wszystkim leży głęboko na sercu. Zarazem może to być bardzo ważna karta Nowej Ewangelizacji, do zapisania już teraz, u progu zaplanowanego na jesień Synodu Biskupów temu tematowi poświęconemu.
Na wspomniane spotkanie (nb. będące kontynuacją i rozwinięciem pierwszego spotkania środowisk liturgicznych w Polsce, które miało miejsce 11 grudnia 2010 r. w Tyńcu) mogłyby się składać:
Dla osób zaangażowanych w duszpasterstwo liturgiczne niezmiernie ważnym jest poczucie, że ich działania są wypełnieniem woli Biskupów i jako takie są przez nich wspierane. Wydaje mi się, że bardzo istotnym jest fakt, byśmy przestali być anonimowi dla naszych Pasterzy, a ich błogosławieństwo nie było domniemane ale faktyczne. Jestem pewien, że potencjał i zaangażowanie osób świeckich i duchownych włączających się w dzieło odnowy duchowości liturgicznej, będzie wydatną pomocą dla Komisji, o ile tylko znajdziemy sposób, by je wykorzystać.
Spotkanie, o którym piszę byłoby szczególnie przydatne, o ile wezmą w nim udział osoby zaangażowane zarówno w centralne diakonie liturgiczne ruchu Światło Życie, ośrodki duszpasterstwa liturgicznego takie jak: Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny, szczeciński i chorzowski Ośrodek Liturgiczny, Ośrodek Formacji Liturgicznej ss. Jadwigi Królowej itp., osoby zaangażowane w odnowę chorału gregoriańskiego i śpiewu tradycyjnego (Szkoła Kantorów w Elblągu, Wrocławskie Studium Wokalno Liturgiczne, schole gregoriańskie) jak i osoby zaangażowane w duszpasterstwa zorganizowane wokół nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego.
Byłoby wskazane, by wybrane osoby przedstawiły na forum spotkania „mapę” inicjatyw oddolnych w zakresie duszpasterstwa liturgicznego, sukcesów, które odnoszą i problemów, z którymi się borykają. Następnie głosy przedstawiciele najprężniejszych ośrodków wprowadziłyby do dyskusji. Pozostaje osobną kwestią, wedle jakiego kryterium określać prężność tych ośrodków – prosimy ewentualne sugestie w tej materii. Tematem tych głosów mogłyby być: największe wyzwania stojące obecnie przed liturgią w Polsce wobec zachodzących w naszym kraju przemian kulturowych oraz propozycje ich rozwiązania.
Byłoby wielce pożądanym, by członkowie obu Komisji odnieśli się do tych głosów i wskazali te działania Episkopatu i Zakonów, w które mogłyby włączyć się osoby zaangażowane w szeroko pojęte duszpasterstwo liturgiczne.
Zdjęcia Dominikańskiego Ośrodka Liturgicznego z pierwszego spotkania.
Zdjęcia na górze strony i w spisie projektów pochodzą ze strony Opactwa Tynieckiego.
W sobotę, 11 grudnia 2010 w Opactwie Benedyktynów w Tyńcu z inicjatywy opata Bernarda Sawickiego OSB i o. Tomasza Grabowskiego OP, prezesa Fundacji Dominikański Ośrodek Liturgiczny, odbyło się spotkanie środowisk liturgicznych.
Uczestnicy zgromadzili się, żeby porozmawiać o kryzysie liturgii w Polsce i ustalić wspólne inicjatywy, które mogłyby mu zaradzić.
Wśród ok. 50 uczestników znaleźli się: teologowie, liturgiści, muzycy, animatorzy, a także prowadzący warsztaty muzyczne i liturgiczne, związani między innymi z: Ośrodkiem Liturgicznym Ruchu Światło-Życie w Chorzowie, Fundacją Dominikański Ośrodek Liturgiczny, czasopismem „Christianitas”, rekolekcjami „Mysterium Fascinans” i Wrocławskim Liturgicznym Studium Wokalnym. Gościem specjalnym spotkania był Przewodniczący Komisji Episkopatu Polski ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, biskup Stefan Cichy.
Jak zauważył o. Sawicki w swoim zaproszeniu: „wśród osób uczęszczających do Kościoła widzimy coraz większą tęsknotę za porządną liturgią”. Uczestnicy nie ukrywali, że sytuacja w wielu kościołach może rozczarowywać.
Zwracali uwagę na niedbalstwo oraz brak świadomości i kultury liturgicznej, które skutkują rutyną i pośpiechem, a nawet nadużyciami, których dopuszczają się księża. Bywa, że interwencje u proboszczów nie pomagają. „Kapłani nie doceniają potencjalnego odbiorcy i «równają w dół» – tłumaczy Tomasz Dekert, menedżer działu redakcji Liturgia.pl – nie odniosą się w kazaniu do teologii, wychodząc z założenia, że ludzie nie zrozumieją. Nie posłużą się Pierwszą Modlitwą Eucharystyczną, bo za długa i wierni mogą się znudzić. Nie wprowadzą części stałych po łacinie, bo myślą, że ludzie nie dadzą sobie z tym rady”.
Z takim równaniem w dół mamy też często do czynienia w przypadku muzyki w kościele. „Marzy mi się, że kiedyś nastąpi moment, w którym ludzie zajmujący się muzyką w swoich wspólnotach będą posiadali podstawy wiedzy muzycznej i liturgicznej, bo – poza zaangażowaniem i pasją – są to niezbędne narzędzia pomocne w tym, by pięknie i świadomie uczestniczyć w liturgii” – mówi Katarzyna Młynarska, z inicjatywy której w 2009 roku powstało Wrocławskie Liturgiczne Studium Wokalne. „Inicjatywa jest adresowana nie tylko do tych, którzy śpiewają w zespołach czy w scholach ale każdego kto chce kształcić swój głos”- dodaje.
Problem z estetyką w kościele dotyczy nie tylko muzyki, ale także jego wystroju. „Co ludzie znajdują w miejscu, w którym powinno się czuć sacrum? – pyta o. Hieronim Kreis OSB autor Podręcznika ikebany liturgicznej. Kwiaty w kościele. – Nachalna, nadęta, tępa propaganda, bo to nie ma nic wspólnego z ewangelizacją, to może tylko ludzi wystraszyć”. Zapewnia, że nawet odpowiednio dobrane i ułożone kwiaty, mogą służyć głoszeniu Słowa.
Wiele zarzutów skierowanych było w stronę kościoła hierarchicznego. Zapytany, czy nie czuje się wywołany do tablicy, ksiądz biskup Stefan Cichy odpowiedział, że jest świadomy tego, że pewne pytania padają ze względu na jego obecność i dobrze, że tak jest. Obiecał też, że postara się wyjaśnić te kwestie na koniec. Pomimo zapowiedzi, w podsumowaniu biskup wskazał na pewne inicjatywy kościelne z zakresu liturgii, które jednak odbywają się równolegle do inicjatyw osób świeckich. Braku zdecydowanej współpracy na tym polu nie skomentował.
Nie skończyło się jednak na samej krytyce. Zastanawiano się nad możliwymi sposobami rozwiązania problemów dotyczących odpowiedniego otoczenia i sprawowania liturgii licujących z jej znaczeniem. Pojawiła się kwestia formacji, która miałaby dotyczyć nie tylko celebrujących mszę księży i zajmujących się jej oprawą ministrantów, lektorów, psalmistów, kantorów, scholi czy organistów, ale także jej uczestników. Przed tym, żeby nie sprowadzała się li tylko do teorii przestrzegał Paweł Milcarek z „Christianitas”. „To jest taki nasz pozytywistyczny schemat, bo my cały czas żyjemy w przeświadczeniu, że im więcej będzie edukacji, tym więcej ludzie sobie uświadomią i rozwiąże się wszystkie problemy. Staramy się rozwiązać problem liturgii mówiąc bardzo dużo o niej i robiąc bardzo dużo poza nią”.
Alternatywnym rozwiązaniem wydaje się być formacja przez celebrację, której znaczenie podkreślał kl. Krzysztof Porosło, jeden z organizatorów rekolekcji „Mysterium Fascinans”, których czwarta edycja odbędzie się w dniach 12-14 sierpnia 2011 roku. „ Uwielbiam metaforę liturgii zaproponowaną przez Romano Guardiniego, że liturgia jest «grą», nawet można powiedzieć «zabawą», nie w tym znaczeniu, że to jest coś płytkiego, mało ważnego, ale że w czasie «gry» człowiek jest całkowicie wolny; jest sobą – «gra» jest formą jego istnienia. Chodzi o to, żebyśmy na liturgii byli w pełni autentyczni, abyśmy stanęli w prawie o sobie przed Bogiem, i abyśmy wzrastali do bycia takimi, jakimi powinniśmy być. Kiedy zaczynamy celebrować, to potrzebujemy też pewnych ram, pewnych reguł, według których ta nasza «gra» będzie jakaś pełniejsza. Wyraża to też metafora tańca, człowiek w tańcu też jest wolny, autentyczny wobec partnera, cieszy się tym tańcem. Ale aby tak było, trzeba najpierw nauczyć się kroków”. Jego zdaniem nie oznacza to zupełnej rezygnacji z teorii na rzecz praktyki. „Rzetelna katecheza wtajemniczająca, czy też objaśniająca, jest konieczna i ona wpływa na nasze przeżycie liturgii. Jakie proporcje tutaj zachować? To jest najtrudniejsze pytanie, cały czas się tego uczymy organizując rekolekcje. Idziemy w kierunku katechez wtajemniczenia zamiast naukowych, bardzo precyzyjnych referatów, a przede wszystkim akcentujemy prymat samej celebracji. Nie tyle o liturgii mówić, co ją celebrować” – podkreśla kl. Krzysztof Porosło
Odrębną kwestią jest to, jak formacja przez celebracje wygląda na przykładzie dzieci. Zdaniem Tomasza Dekerta specjalne Msze dla najmłodszych, zamiast wychowywać je do bycia dorosłymi, adaptowane są pod ich domniemane potrzeby przez dorosłych. Paweł Milcarek przyznaje, że Msze te mają wiele pozytywnych aspektów, podkreśla jednak, że nie spełniają kluczowej dla nich roli, nie wprowadzają w samą liturgię. Dodaje, że Msza sprawowana dla dzieci powinna być skromna w dodatki, ale pełna.
Trudno było oprzeć się wrażeniu, że wielość i stopień skomplikowania problemów przeważał nad pomysłami na to, jak im zaradzić. Nie można pewnie spodziewać się, że ta garstka osób, w krótkim czasie, zmieni coś na wielką skalę. Warto jednak pamiętać, że to było pierwsze takie spotkanie, które pokazuje, że w różnych rejonach Polski są ludzie, którym zależy na poprawie sytuacji i robią małe kroki w tym kierunku, a to pozwala mieć nadzieję, że będzie lepiej.
We wtorek, 28 lutego 2012 r. w tynieckim opactwie oo. Benedyktynów, odbyło się spotkanie środowisk liturgicznych z całej Polski. Wśród zaproszonych gości znaleźli się biskupi z Komisji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Konferencji Episkopatu Polski: jej przewodniczący, bp Adam Bałabuch oraz bp Stefan Cichy.
Tegoroczne spotkanie miało być podsumowaniem czasu, który dzielił obydwa spotkania oraz okazją do przedstawienia bieżących problemów, diagnozowanych przez osoby odpowiedzialne za popularyzację liturgii w różnych środowiskach Kościoła w Polsce nowemu przewodniczącemu Komisji oraz jej członkom i konsultorom – oprócz biskupów, obecni byli także ks. Mateusz Matuszewski oraz ks. Dominik Ostrowski. Spotkaniu – jako gospodarz – przewodniczył opat tyniecki, o. Bernard Sawicki OSB.
Na wstępie głos zabrał o. Tomasz Grabowski OP, prezes Fundacji Dominikański Ośrodek Liturgiczny, która – wraz z opactwem – jest współorganizatorem spotkań liturgicznych. Jego głos był próbą zarysowania mapy inicjatyw liturgicznych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na działania, prowadzone przez mniejsze wspólnoty, często niedostrzegane na forum ogólnopolskim, a jednocześnie cenne i mogące mieć duże znaczenie w formacji liturgicznej.
Podczas swoich prelekcji, zaproszeni goście mówili o swoich spostrzeżeniach, dotyczących życia liturgicznego: formacji, praktyki celebracji oraz o problemach, które ich zdaniem im towarzyszą. Jako pierwszy głos zabrał Krzysztof Porosło, kleryk krakowskiego Wyższego Seminarium Duchownego i organizator rekolekcji liturgicznych „Mysterium fascinans”, podejmując temat „trudności w rozwinięciu działalności, ponieważ przez osoby spoza środowiska, traktowana jest jako zajęcie dla specjalistów, a nie ogółu katolików”. Treść swojego wystąpienia, inspirowanego adhortacją Benedykta XVI „Sacramentum Caritatis”, zamieścił także na swoim blogu.
Sprawę „częstego braku zrozumienia, a nawet niechęć ze strony duszpasterzy (zwłaszcza proboszczów), wolących równać do poziomu wymagań większości” poruszył w swoim głosie Marcin Bornus–Szczyciński, współtwórca Festiwalu „Pieśń Naszych Korzeni” i kantor w warszawskiej Świątyni Opatrzności Bożej. Natomiast Paweł Milcarek z czasopisma „Christianitas” mówił o możliwej koegzystencji dwóch form rytu rzymskiego w parafii.
Po monastycznej modlitwie w ciągu dnia, odprawionej wraz z zakonnikami w kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła, i obiedzie, krótki zarys działalności Komisji Liturgicznej Konsulty Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich w Polsce oraz Komisji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Konferencji Episkopatu Polski przedstawili ich przewodniczący: o. Bernard Sawicki i bp Adam Bałabuch, wspólnie z bp. Stefanem Cichym. Biskupi odnieśli się także do wcześniejszych głosów i pytań uczestników spotkania, które pojawiły się w czasie krótkiej poobiedniej dyskusji.
W tynieckim opactwie gościliśmy także podczas Warsztatów Muzyki Niezwykłej w 2015 roku, gdzie celebrowaliśmy Mszę św. podczas której śpiewali uczestnicy warsztatów.
W październiku 2020 roku w Opactwie Tynieckim rozpoczyna się cykl konferencji naukowych, które mają się odbywać od tego czasu co dwa lata.
Konferencję organizują: Fundacja Chronić Dobro przy opactwie tynieckim, Tyniecki Ośrodek Śpiewu Gregoriańskiego, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Podyplomowe Studia z Monodii Liturgicznej. Patronują jej: AISCGre-Międzynarodowe Stowarzyszenie Śpiewu Gregoriańskiego – sekcja polska, PIL – Pontificio Istituto Liturgico Sant’Anselmo oraz Dominikański Ośrodek Liturgiczny.
Konferencje będą miały na celu prezentacje wyników badań nad średniowiecznymi źródłami liturgiczno-muzycznymi Opactwa Tynieckiego i ich wkładu w kulturę Polski oraz Europy obszaru środkowo-wschodniego.
